Historia Białej: Małopolski rodowód

Biała - położona na prawym brzegu rzeki Białej (od której pochodzi nazwa) - jest młodszą częścią dwumiasta. "Od początków należała do księstwa oświęcimskiego, które w latach 1563-1564 ostatecznie zostało inkorporowane do Polski" - napisał dr Jerzy Polak w swoim najnowszym przewodniku po Bielsku-Białej.

Biała pojawiła się około 1560 r. jako przysiółek polskich tkaczy założony przez sołtysa królewskiej wsi Lipnik.
Pierwsza wzmianka o przysiółku, liczącym wówczas 13 chat, pochodzi z 1564 r. Zaczęli do niego napływać rzemieślnicy ze śląskiego Bielska i rejon ten szybko przeobraził się w osadę tkaczy. Około 1613 r. Biała została wydzielona z Lipnika jako samodzielna gmina z samorządem kontrolowanym przez podstarostę lipnickiego. W połowie XVII w. przybyło do Białej wielu rzemieślników-protestantów, uciekających ze Śląska przed prześladowaniami religijnymi. Schroniła się tu także szlachta cieszyńska uciekająca przed Szwedami. Prawa miejskie przyznano Białej 9 stycznia 1723 r. Społeczność była trójnarodowościowa - do osadników polskich i niemieckich dołączyli żydowscy. Rozwojowi miasta towarzyszyły silne zatargi wyznaniowe między katolikami a luteranami. Przed pierwszym rozbiorem Polski miasto stało się najsilniejszym ośrodkiem sukienniczym oraz płócienniczym w zachodniej Małopolsce, słynęło też z uboju wołów.

W wyniku I rozbioru w 1772 r. znalazło się w granicach Austrii. Pojawiło się tu wielu mieszkańców pochodzenia niemieckiego. W latach 1820-1850 Biała wraz z dawnym księstwem oświęcimskim została wyłączona przez austriackiego zaborcę z Galicji i wcielona do tzw. Związku Niemieckiego. Bogacące się miasto rozbudowano według wzorca bielskiego. W końcu XIX w. wzniesiono wiele okazałych budynków użyteczności publicznej, w tym gmach Ratusza.
Biała nie dorównała jednak Bielsku pod względem potencjału wytwórczego ani wyglądu wielkomiejskiego. Przed I wojną światową stała się najbardziej zniemczonym miastem w Galicji. W obronie polskości stanął ruch narodowy z napływową grupą urzędników i księży oraz miejscowym drobnomieszczaństwem. W odrodzonej Polsce weszła do woj. krakowskiego, zmieniając w 1926 r. nazwę na Białą Krakowską. Po 1918 r. miasto szybko się spolonizowało.