Odkrywamy tajemnice rodu Habsburgów

Palcie w piecach, dziś zjadę - napisany po polsku telegram tej treści wysłał do swojego kamerdynera w żywieckim zamku twórca świetności rodu książę Karol Stefan - miłośnik Chopina i szlacheckich kontuszy. Kawałek pożółkłej kartki leży dziś na biurku arystokraty w odrestaurowanym wnętrzu jego skromnego gabinetu. Duże litery, pisane z rozmachem, wiele mówią o charakterze admirała, prawnuka cesarza Leopolda II, tego który najbardziej przyczynił się do umocnienia dynastii płodząc aż trzynaścioro dzieci, w tym dziesięciu szczególnie pożądanych synów.

Karol Stefan po swych znamienitych przodkach odziedziczył dumę i odwagę, bo tej mu nie mogło braknąć, gdy postanowił osiąść w obcym sobie Żywcu i na skrawku dawnej Rzeczpospolitej zapuścić rodzinne korzenie.

Kapryśny, ale z rozmachem

Bystre oczy, modny wąs, hiszpańska bródka. Karol Stefan skończył właśnie 35 lat i miał szczerze dość głośnego Wiednia, gdy zjechał do Żywca.

Był wilkiem morskim - w armii austriackiej dorobił się tytułu admirała floty, ale dla przyjemności całe miesiące spędzał na rozmaitych rejsach towarzyskich. Morza Północne i Śródziemne nie miały dla niego tajemnic. Na swych licznych jachtach gościł wielu utytułowanych arystokratów.

Rodzina miała zresztą posiadłość w chorwackiej Istrii, w miejscowości Losinij, gdzie spędzano calutką zimę, grzejąc się w południowym słońcu. I choć książę morza nigdy nie zdradził (gromadził w zamku figury dziobowe zdobiące okręty) kotwicę rzucił w Polsce zobligowany spadkiem rodzinnym po Albrechcie Fryderyku.

Jednak tylko sobie zawdzięcza rozkwit dóbr, które w momencie największej świetności zajmowały aż 53 tysiące 263 hektary powierzchni! Karol Stefan ożeniony szczęśliwie z Marią Teresą, wnuczką księcia Toskanii, zaczął od remontów i powiększania zamku. Sam bywał ponoć niezdecydowany i kapryśny w wyborze projektów i szczegółów wyposażenia, ale na szczęście siłą spokoju emanowała jego małżonka. Powstała oranżeria, sala bilardowa, kręgielnia, powiększono kaplicę.

Książę jednak nawet z daleka chciał mieć wpływ na najdrobniejsze szczegóły budowlane. Do dzisiejszych czasów zachował się fragment jego listy, w którym rozkazuje: Zaleski przekazał mi plany Mączyńskiego, z których wynika, że okno na końcu korytarza jest nie w środku osi długiego korytarza, lecz w lewo od niej przy ścianie łazienki Karola. Czy to głupstwo, które jest niezrozumiałe zrobiono? Jeśli tak okno wywalić. Telegrafować.

W sześciu językach

Dom żywieckich Habsburgów był wielojęzyczny. Sam książę oprócz niemieckiego i polskiego władał włoskim, węgierskim, hiszpańskim, słoweńskim i angielskim. W tym właśnie języku często rozmawiał z dziećmi. W rodowej siedzibie sześcioro dzieci książęcej pary - trzy córki Eleonora, Renata i Mechtylda oraz duma ojca trzej synowie: Wilhelm, Karol i Leon spędziło najważniejsze lata życia, skończyło prawdziwą szkołę charakterów.

Książę wychowywał dzieci surowo, ale niezwykle starannie. Nauka na dworze trwała prawie przez cały rok. O tak długich wakacjach jak teraz książęta nawet marzyć nie mogli. Z sal lekcyjnych, gdzie stale byli edukowani przez ośmiu zatrudnionych nauczycieli, słychać było wszystkie europejskie języki! Równie wiele uwagi poświęcano sportom - tenisowi i jeździe na wrotkach.

Dom przesiąknięty był polskim duchem. Stałym gościem był m.in. malarz Wojciech Kossak, którego dzieła zdobią do dziś surowe ściany zamku. Jeden z najpiękniejszych obrazów przedstawiający rodzinę Habsburgów w czasie sanny zdobi dawną balową salę i należał do ulubionych obrazów księcia, który też chętnie chwytał za pędzel i by dać upust swym artystycznym pasjom wybudował w jednym ze skrzydeł pracownię malarską.

Obraz ten to symbol siły i jedności żywieckich Habsburgów, którzy jeszcze wtedy nawet nie przypuszczali jak bardzo historia zmieni ich życie.

Mezalians i polscy arystokraci

Karol Stefan dbał bardzo o dobre kontakty z Polakami. To był jego wybór polityczny, ale i sympatia. Dwie swoje córki wydał za polskich arystokratów. Renata związała swój los z rodem Radziwiłłów, zaś Mechtylda wyszła za Czartoryskiego. Warto dodać, że małżeństwa zostały zawarte z miłości. Można jednak powiedzieć, iż księżniczki miały szczęście zakochując się w Polakach.

Ciosem dla książęcej pary był bowiem mezalians trzeciej z córek Eleonory. Jako jedyna wybrała na męża Niemca oficera marynarki wojennej Alfonsa von Klossa, z którym potajemnie była zaręczona aż dziesięć lat. Siła uczucia do przystojnego żołnierza była tak wielka, że księżniczka nie bacząc na konsekwencje zdecydowała się na cichy ślub, rezygnację z praw arcyksiążęcych i faktyczne wygnanie do Puli, gdzie znajdował się główny port wojenny Austriaków. Ojciec nigdy nie zaakceptował jej związku, choć najstarsza córka zawsze zajmowała szczególne miejsce w jego sercu.

Większych zmartwień przysporzył mu Wilhelm, który w czasie pierwszej wojny światowej stanął nieoczekiwanie po stronie Ukrainy i nawet zabiegał o ukraiński tron. Wstąpił na ochotnika do armii i paradował w galowym ukraińskim mundurze, dzięki któremu zyskał przydomek Wasyl Wyszywany. I z nim Karol Stefan zerwał wszelkie kontakty o czym poinformował publicznie za pośrednictwem prasy.

Wilhelm zaś po młodzieńczych wyskokach osiadł we Wiedniu, gdzie zapomniany zmarł w 1955 roku.

Sam Karol Stefan też o mały włos nie został królem, ale Polski. Jego kandydatura przez pewien czas była poważnie rozpatrywana na europejskich dworach, gdy w wojennej zawierusze rozmyślano o stworzeniu polskiego państewka pod niemieckim protektoratem.

Ostatecznie rewolucja bolszewicka i czyn zbrojny Legionów Piłsudskiego przekreśliły te plany. Poparciem rodziny Habsburgów dla odradzającej się Polski było wstąpienie do wojska polskiego Krakowie synów Karola Stefana - Leona Karola i Karola Olbrachta.

Właśnie Karol Olbracht stał się rzeczywistym duchowym spadkobiercą ojca. Leon Karol, ożeniony ze zubożałą arystokratką austriacką nie cieszył się już tak wielkim zaufaniem starego księcia.

Piękna Alicja

Ona miała na sobie jasnoszary kostium, wykonany w domu mody Spitzera w Wiedniu, on wystąpił w mundurze polskiego oficera. Tak młodą parę Karola Olbrachta i Alicję Badeni, z domu Ankarcorna zapamiętali świadkowie tego niezwykłego wydarzenia, gdy na ślubnym kobiercu stanęli potomek znamienitego rodu i młoda wdowa, córka pierwszego łowczego dworu szwedzkiego. Alicja zanim wyszła za mąż za austriackiego księcia była żoną polskiego arystokraty i dyplomaty Ludwika Badeniego.

Z tego związku, który jak w romansach, zaczął się od pierwszego wejrzenia, urodził się syn Kazimierz, dziś znany bardziej jako rekolekcjonista z Krakowa, Dominikanin ojciec Joachim. Ludwik krótko po urodzeniu syna zachorował. Jeszcze zanim zmarł Alicję wypatrzył Karol Olbracht na jednej z proszonych herbatek. Zanim doszła do domu wysłał jej bukiet czerwonych róż. Sakramentalne tak powiedzieli sobie dopiero w 1920 roku w kaplicy zamkowej w Żywcu.

Księżna Alicja stała się ozdobą żywieckiego zamku i była bardzo lubiana przez teściów. Po urodzeniu pierwszego syna nazwanego na cześć dziadka Karol Stefan dostała od nich kolię z brylantów i szmaragdów, którą swego czasu swej małżonce Marii Luizie podarował sam Napoleon Bonaparte. Niestety kolia nie dotrwała do dzisiejszych czasów. Rodzina zdecydowała o jej sprzedaży w częściach. Uzyskane pieniądze pomogły przetrwać trudny dla Habsburgów czas po II wojnie światowej. Na szczęście nie doczekał tej chwili Karol Stefan, który zmarł w 1933 roku.

Właśnie owej kolii w żywieckich dobrach poszukiwali hitlerowcy, którzy bez ceremoniału aresztowali Karola Olbrachta, a w domowym areszcie osadzili księżną. - Sama myśl, że mogłaby ją nosić któraś z kreatur Goeringa byłaby dla mnie męczarnią - napisała Alicja w pamiętniku.

Ukochany Olbruś

Niemcy nie mogli darować Habsburgom ich propolskich sympatii. Karol Olbracht odmówił podpisania volkslisty twierdząc, że Habsburg nie jest Niemcem. W więzieniu, gdzie stracił zdrowie, przesiedział prawie dwa lata. Alicja zaś z córkami (synowie walczyli w polskim wojsku) została przewieziona do Wisły, do walącego się domu, bez wody i ubikacji. W tym czasie działała w konspiracji, zajmując się przewożeniem meldunków Armii Krajowej do punktu kontaktowego w Cieszynie.

Można podziwiać jej opanowanie i zimną krew. Niezłomną postawę księżnej tłumaczy się wydarzeniami sprzed lat, związanymi ze śmiercią w 1928 roku jej najmłodszego, ukochanego synka OIbrusia, który w wieku dwóch lat zmarł na dyfteryt. Nikt nie spodziewał się takiego ciosu...

Gdy Olbruś odszedł ubrana na czarno spędzała długie godziny w pokoju z krzyżem, gdzie umieściła fotografie synka. Potem już chyba nigdy nie była taka jak dawniej... Ta śmierć spowodowała jednak, że przestała się bać.

O niezwykłej sile charakteru Alicji niech świadczy fakt, że swe konspiracyjne zaangażowanie ukrywała nawet przed mężem, by nie narażać go na ewentualne problemy.

Trudny powrót

Habsburgowie dla władz okupacyjnych byli solą w oku. O ich losie non stop przypominały koronowane głowy z całej Europy. Ostatecznie w 1942 roku rodzinę wywieziono do majątku Straussberg koło Weimeru, gdzie Habsburgowie doczekali się wyzwolenia przez Amerykanów.

I znów Alicja wkroczyła do akcji. Postanowiła wracać do Polski, by odzyskać choć część majątku. Bezskutecznie - oczywiste, że władza ludowa nie miała tego w planach. Mimo to wszyscy w końcu ruszyli do Żywca jedynego, jak im się wydawało, pewnego miejsca na ziemi. Ostatnie polskie lata spędzili w mieszkaniu przygotowanym przez jednego ze znajomych księży. Nie było już jednak powrotu do przeszłości.

Karol Olbracht po pewnym czasie wyjechał na leczenie do Sztokholmu. Wcześniej z Wielkiej Brytanii przyjechał tam też jego syn Karol Stefan. Gdy Karol Olbracht zmarł Alicja postanowiła z córkami Renatą i Marią Krystyną opuścić Polskę.

W 1951 roku ostatecznie zdecydowano o emigracji do Szwecji. Piękna księżna zamieszkała w dwupokojowym mieszkaniu. Na półce obok łóżka ustawiła dwie fotografie - męża i... Olbrusia.

Rozmowy w toku

Karol Stefan junior zajął się karierą bankową. Renata poślubiła hiszpańskiego arystokratę i dyplomatę. Zanim wyszła za mąż pracowała w antykwariacie.

Najbardziej znana przedstawicielka rodziny Maria Krystyna od kilku lat mieszka w rodzinnym Żywcu. Wróciła na stare śmieci kierowana przede wszystkim tęsknotą. Ta miła staruszka, niedoszła lekarka, niezwykle skromna, jest chyba najlepszą reklamą rodu. Wystąpiła nawet w tvn-owskich "Rozmowach w toku", gdzie piękną polszczyzną opowiadała o patriotyzmie.

Po raz kolejny Habsburgowie dali o sobie znać w sporze o żywiecki browar. Kilka miesięcy temu w świetle jupiterów sprawa skończyła się ugodą, której szczegółów nie ujawniono. Wzniesiono jednak szklaneczkę żywieckiego piwa za pomyślność.

Odszkodowaniem od obecnych właścicieli 150-letniego browaru podzielą się spadkobiercy. Jaka to kwota? Podobno bliska nagrody pocieszenia. Znawcy tematu twierdzą, że z pewnością nie będzie to 5 mln dolarów jakie swego czasu otrzymali potomkowie Jana Józefa Wedla od PepsiCo.

Ogień strawi drewno, czas wszystko - to jedna z inskrypcji znajdujących się w Żywieckim zamku. Jak widać jednak czas choć trochę okazał się dla Habsburgów łaskawy.

Pisząc tekst korzystałam z materiałów zgromadzonych przez Muzeum w Żywcu i Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej.